Παροιμίες του Καλοκαιριού – Ιούνιος,Ιούλιος
Του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, συγγραφέα-λαογράφου
Η ζωή των ανθρώπων κατά τις παλαιότερες δεκαετίες (και κυρίως στις αγροτικές κοινωνίες) ρυθμιζόταν με βάση τις απαιτήσεις της φύσης, τους βιολογικούς κύκλους των φυτών, τις αναγκαίες για την επιβίωση εργασίες.
Παρά τις σκληρές συνθήκες του ελληνικού καλοκαιριού οι δουλειές δεν σταματούσαν. Κι αυτό περιγράφεται με κατηγορηματική σαφήνεια σε μια από τις καλοκαιρινές παροιμίες.
Από το θέρο ως τις ελιές
Δεν απολείπουν οι δουλειές.
Από τον θερισμό δηλαδή, που γινόταν τον Ιούνιο, ως το σύνορο του χειμώνα με το μάζεμα της ελιάς, ο αγρότης ήταν συνεχώς απασχολημένος. Για τον θερισμό επιστρατευόταν ολόκληρη η οικογένεια και – στη βάση της αμοιβαιότητας− άλλοι συγγενείς, φίλοι και γνωστοί. Η λαογραφία αναγνωρίζει άλλες δυο τέτοιες ανάγκες πανστρατιάς: Τον τρύγο των σταφυλιών και τη στρατιωτική επιστράτευση:
Θέρος, τρύγος, πόλεμος.
Η μόνη επιτρεπόμενη απόκλιση ήταν όχι η αποχή αλλά το είδος της δουλειάς την οποία κάποιος θα έκανε:
Θέλεις θέριζε και δένε
Θέλεις δένε και κουβάλα,
Και βεβαίως και τα δυο ήταν πολύ βαριές δουλειές. Το θέρισμα γινόταν κάτω από τον ήλιο, με δρεπάνι μικρό ή μεγαλύτερο (ανάλογα με το σώμα του θεριστή), σε μισόσκυφτη στάση. Ακολουθούσε το δέσιμο των δεματιών και το κουβάλημα ως το αλώνι.
Κι ακολουθούσαν άλλες διαδικασίες με εξοντωτικούς για ανθρώπους και ζώα ρυθμούς ώσπου να φτάσει το σιτάρι στο σακκί, κι άλλες τόσες ώσπου να γίνει αλεύρι και –τελικά− το ψωμί που θα τους αντάμοιβε για κόπους σχεδόν ενός ολόκληρου χρόνου. Τους τυχερούς φυσικά, για τους οποίους ισχύει η αισιόδοξη παροιμία
Όποιος σπέρνει, θερίζει.
Παροιμίες του Καλοκαιριού – Ιούνιος,Ιούλιος
Μόνο που δεν ισχύει ούτε πάντα ούτε για όλους, όπως μας θυμίζει άλλη παροιμία:
Άλλος σπέρνει και θερίζει
Άλλος τρώει και μακαρίζει …
Μια ευχάριστη ανάπαυλα του λαϊκού ανθρώπου κατά τον μήνα Ιούνιο ήταν η γιορτή του Άη Γιάννη («Το Γενέσιον του Ιωάννου του Προδρόμου» κατά τα ημερολόγια) με τα κατάλοιπα πυρολατρικών, υγειονομικών και μαντικών δρώμενων.
Τα πίστευε ο κόσμος όλα αυτά; Και σε ποιο βαθμό; Μήπως απλώς ήταν οι ευκαιρίες που ζητούσε για σωματική και ψυχική χαλάρωση; Στηρίζω τη σκέψη μου στην αμφισημία της φράσης
Λόγια του Κλήδονα
Που δηλώνει ή υπονοεί τα αφελή λόγια, τις χωρίς αντίκρισμα υποσχέσεις όπως τα μαντευόμενα στον Κλήδονα. Αλλά και οι διαδικασίες της προετοιμασίας του διακωμωδούνται συχνά με τη φράση
Ήπιε το αμίλητο νερό
που αποτελούσε την προϋπόθεση μιας επιτυχημένης μαντείας.
Οι περισσότερες διαδικασίες για το αλώνισμα του θερισμένου σιταριού γινόταν τον Ιούλιο, που γι’ αυτό τον έλεγαν και Αλωνάρη. Ο παραδοσιακός άνθρωπος είχε την αίσθηση ότι σε όλα του τα έργα και στην πιο απλή καθημερινή του δράση, τον βλέπει και τον παρακολουθεί ο Θεός που αναλόγως ανταμείβει ή τιμωρεί. Γι αυτό τον λόγο προσπαθούσε (όσο το μπορούσε) να φέρεται έντιμα. Εύστοχα το εκφράζει μια από τις παροιμίες τις αναφερόμενες στον μήνα αυτό και τις διαδικασίες του.
Το σπυρί του σιταριού το έχει ο Θεός στα δύο μοιρασμένο.
Που σημαίνει ότι ο καρπός πρέπει και μπορεί να μοιραστεί με δικαιοσύνη σε όλους όσοι δικαιούνται μερίδιο. Σε συνιδιοκτήτες, συγκαλλιεργητές, εργάτες, ακόμα και στους σιδεράδες («γύφτους») που τους έφτιαχναν τα εργαλεία κ.ο.κ.
Αυτό τον μήνα το καλοκαίρι είναι, λέμε, στην κορύφωσή του. Είναι; Οι παροιμίες υποστηρίζουν το ναι, αλλά μεπροαπαιτούμενο: το λάλημα του τζίτζικα:
Μη σε γελάσει ο μπάκακας και το χελιδονάκι.
Αν δεν λαλήσει ο τζίτζικας δεν είναι καλοκαίρι.
Γιατί δεν είναι καλοκαίρι μόνο ο ήλιος και η ζέστη. Είναι και το σταφύλι και τα σύκα (δύο από τα πιο παραδοσιακά φρούτα του τόπου, διαχρονικά). Η ωρίμανση τους συμπίπτει με την κορύφωση του τραγουδιού των τζιτζικιών:
Τζίτζικας ελάλησε, μαύρη ρόγα γυάλισε.
Της Αγια-Μαρίνας ρόγα
Και του Άη Λια σταφύλι.
Μέσα στις λίγες μέρες που μεσολαβούν (από τις 17 ως τις 20 Ιουλίου) η ζέστη και το φως κάνουν ώστε να ωριμάσει ολόκληρο το σταφύλι και να μη τσιμπολογά ο επισκέπτης του αμπελιού μόνο ρόγες. Άλλοι δέχονται (και ίσως σε κάποια μέρη να είναι έτσι) ότι ηρόγαείναι η μαύρη σταφίδα, που ωριμάζει λίγο γρηγορότερα από το σταφύλι.
Σε άλλα μέρη η παροιμία εκφράζεται διαφοροποιώντας το φρούτο:
Παροιμίες του Καλοκαιριού – Ιούνιος,Ιούλιος
Απ’ Αγιά Μαρίνας σύκα
Και του Άη Λιου σταφύλι.
Βεβαίως η παροιμία για τους δύο καρπούς αναφέρεται μόνο σε ορισμένες από τις ποικιλίες τους.
Κάποτε οι ζέστες του Ιουλίου είναι αφόρητες. Λέμε τότε ότι
Σκάει ο τζίτζικας.
Πώς σκάει; Ο γεννημένος από τα θαμμένα στο χώμα αβγά τζίτζικας της προηγούμενης χρονιάς επωάζεται από τη ζέστη της γης και εκκολάπτεται για να αναπτυχθεί και να βάλει τη σφραγίδα του στο καλοκαίρι.
Κάντε like στη σελίδα μας στο Facebook και ακολουθήστε μας στο Twitter και στο Instagram
Ευχαριστούμε για την επίσκεψη. Με αγάπη
