Η 25η Μαρτίου μέσα από 10 αθάνατα τραγούδια
Η ιστορία κάθε λαού, μάρτυρας των καιρών, συνθέτει τη φιλοσοφία των παραδειγμάτων και οι επαναστάσεις επάνω στις ράγες του χρόνου αποτελούν πάντα τις «ατμομηχανές» της!
Η 25η Μαρτίου, αφετηρία της εθνικής παλιγγενεσίας, έχει καθιερωθεί ως ημέρα εθνικής εορτής και ορόσημο για την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα για αυτοδιάθεση των εξανδραποδισμένων Ελλήνων ενάντια στον τουρκικό ζυγό.Η 25η Μαρτίου μέσα από 10 αθάνατα τραγούδια
Η υιοθέτηση της συγκεκριμένης μέρας ως επετειακής ημερομηνίας της επανάστασης και η σύνδεσή της, επομένως, με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, έγινε στις 15 Μαρτίου του 1838 από το βαυαρό βασιλιά Όθωνα.
Έτσι υλοποιήθηκε η επιθυμία της Φιλικής Εταιρείας και του ίδιου του Αλέξανδρου Υψηλάντη να ταυτιστεί το έναυσμα του αγώνα με μία θρησκευτική εορτή «ως μέρα ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους» κι αυτό προς αναπτέρωση του εθνικού φρονήματος των υπόδουλων Ελλήνων.
Κι είναι το ποτό της ελευθερίας γλυκόπικρο, μιας κι η γλύκα της νίκης και της προάσπισης ανώτατων ιδανικών ποτίζεται πάντοτε αναπόφευκτα από τη γεύση του αίματος των πεσόντων κάτω από τις «σόλες» της θηριωδίας και της ανηλεότητας του πολέμου.
Οι μάχες με το έξω αλλά και το μέσα των ηρώων αμέτρητες, οι συνθήκες αντίξοες και η βαναυσότητα απερίγραπτη αλλά το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» ήταν με τέτοια πίστη και ευλάβεια «κεντημένο» μέσα στην ψυχή όλων των αγωνιστών που τους έκανε να ορμούν με απίστευτη αυτοθυσία και αλτρουισμό στο πολεμικό πεδίο.
«Στο εξής πρέπει να λέμε όχι ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες» διατράνωνε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, μία ρήση που «κουμπώνει» ιδανικά στο μεγαλείο και την αυταπάρνηση των Ελλήνων υπέρ πίστεως και πατρίδας. Η 25η Μαρτίου μέσα από 10 αθάνατα τραγούδια
Ήρωες, εθνομάρτυρες, σπουδαίες φυσιογνωμίες του αγώνα, νικηφόρες μάχες, αιματοβαμμένες στιγμές, έντονα και υψηλά συναισθήματα, κομβικής σημασίας τοπωνύμια και φορτισμένα γεγονότα αποτέλεσαν έμπνευση για ποιητές και συνθέτες, που κατάφεραν να τα εμφωλεύσουν μέσα στην ελληνική ψυχή με αθάνατα τραγούδια, αποτίοντας έτσι φόρο τιμής σε ένα σπουδαίο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας γραμμένο με χρυσά γράμματα.
Θα σταχυολογήσω τα 10, που τα θεωρώ ίσως και τα πιο χαρακτηριστικά:
1. Να ‘τανε το ‘21
Σε στίχους της Σώτιας Τσώτου και μουσική του Σταύρου Κουγιουμτζή, ο Γιώργος Νταλάρας ηχογράφησε σε πρώτη εκτέλεση το ιστορικό πια χασάπικο τραγούδι «Να ‘τανε το ‘21». Το δισκάκι του καλλιτέχνη κυκλοφόρησε προς τα τέλη του 1969.
Μου ξανάρχονται ένα ένα χρόνια δοξασμένα
να `τανε το 21 να `ρθει μια στιγμή
Να περνάω καβαλάρης στο πλατύ τ’ αλώνι
και με τον Κολοκοτρώνη να `πινα κρασί
Να πολεμάω τις μέρες στα κάστρα
και το σπαθί μου να πιάνει φωτιά
και να κρατάω τις νύχτες με τ’ άστρα
μια Τουρκοπούλα αγκαλιά
Μου ξανάρχονται ένα ένα χρόνια δοξασμένα
να `τανε το 21 να `ρθει μια βραδιά
Πρώτος το χορό να σέρνω στου Μοριά τις στράτες
και ξοπίσω μου Μανιάτες και οι Ψαριανοί
Κι όταν λαβωμένος γέρνω κάτω απ’ τους μπαξέδες
να με ραίνουν μενεξέδες χέρια κι ουρανοί
2. Άκρα του τάφου σιωπή
Το 1977 ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ένας εκ των κορυφαίων Ελλήνων συνθετών, μελοποίησε ένα μέρος από το θρυλικό ποιητικό σύνθεμα, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», του εθνικού μας ποιητή Διονύσιου Σολωμού, ένα έργο εμπνευσμένο από τα γεγονότα της πολιορκίας και της Εξόδου του Μεσολογγίου κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Η αφοπλιστική και βαθιά ανατριχιαστική ερμηνεία ανήκει στον αείμνηστο Νίκο Ξυλούρη.
«Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει.
“Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω `γώ στο χέρι;
Οπού συ μου `γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει»
3. Το χάραμα (επήρα)
Από το έργο του Διονύσιου Σολωμού, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», ο Γιάννης Μαρκόπουλος μελοποίησε το 1977 ένα ακόμη μέρος, «Το χάραμα (επήρα)», που ερμήνευσε η μεγάλη Νένα Βενετσάνου. Η 25η Μαρτίου μέσα από 10 αθάνατα τραγούδια
«Το χάραμα επήρα του ήλιου το δρόμο,
κρεμώντας τη λύρα τη δίκαιη στον ώμο
κι απ’ όπου χαράζει έως όπου βυθά,
τα μάτια μου δεν είδαν
τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι»
4. Έχε γεια καημένε κόσμε (Ο χορός του Ζαλόγγου)
Το συγκεκριμένο παραδοσιακό τραγούδι είχε δημιουργηθεί πιθανότατα το 1908, εκατόν πέντε χρόνια δηλαδή μεταγενέστερα από το ίδιο το ιστορικό γεγονός, σύμφωνα με τον καθηγητή της βυζαντινής και νεοελληνικής φιλολογίας, Αλέξιο Πολίτη.
Έχε γεια καημένε κόσμε
έχε γεια γλυκιά ζωή
Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι βουνά ραχούλες
έχετε γεια βρυσούλες
κι εσείς Σουλιωτοπούλες
Στη στεριά δε ζει το ψάρι
ούτε ανθός στην αμμουδιά
Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι βουνά ραχούλες
έχετε γεια βρυσούλες
κι εσείς Σουλιωτοπούλες
Κι οι Σουλιώτισσες δε ζούνε
δίχως την ελευθεριά
Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι βουνά ραχούλες
έχετε γεια βρυσούλες
κι εσείς Σουλιωτοπούλες
5. Θούριος
Το 1975 ο Χρήστος Λεοντής χάρισε μουσική πνοή στον πατριωτικό ύμνο, στο φλογερά επαναστατικό έμμετρο κείμενο που συνέθεσε το 1797 ο σπουδαίος Έλληνας πολιτικός στοχαστής και εθνομάρτυρας, Ρήγας Βελεστινλής ή αλλιώς Ρήγας Φεραίος. Η σοφή επιλογή του αρχαιοελληνικού «θούριος», δηλαδή ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός, έγινε για να προσδιοριστεί η ψυχική διάθεση που επεδίωκε να καλλιεργήσει με αυτό ο δημιουργός. Το αφυπνιστικό των συνειδήσεων αυτό άσμα ερμήνευσε με τρόπο καθηλωτικό ο Νίκος Ξυλούρης.
«Ως πότε παλληκάρια, θα ζούμε στα στενά,
μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά;
Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή»
6. Τσάμικος
Το 1976 ο Μανώλης Μητσιάς ερμήνευσε την ποιητική σύνθεση «Τσάμικος» του Νίκου Γκάτσου, του γητευτή έντονων συναισθημάτων και εικόνων. Το στίχο «ύφανε» μουσικά σε παραδοσιακό τσάμικο ρυθμό ο κορυφαίος Μάνος Χατζιδάκις και το τραγούδι συμπεριλήφθηκε στο δίσκο «Αθανασία».
Στα κακοτράχαλα τα βουνά
με το σουράβλι και το ζουρνά
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη
χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι.
Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής
κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.
Δική τους είναι μια φλούδα γης
μα εσύ Χριστέ μου τους ευλογείς
για να γλιτώσουν αυτή τη φλούδα
απ’ το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πώς χορεύει ο Νικηταράς
κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς.
Από την Ήπειρο στο Μοριά
κι απ’ το σκοτάδι στη λευτεριά
το πανηγύρι κρατάει χρόνια
στα μαρμαρένια του χάρου αλώνια.
Κριτής κι αφέντης είν’ ο Θεός
και δραγουμάνος του ο λαός.
7. Κλέφτικη ζωή
Ο Λουκιανός Κηλαηδόνης ερμήνευσε το 1992 το παραδοσιακό τραγούδι «Κλέφτικη ζωή», αναδεικνύοντας και μία άλλη σημαντική πτυχή του αγώνα, αυτή των κλεφτών, των μελών δηλαδή των ένοπλων παράνομων ομάδων του βουνού, απ’ όπου και προέρχεται το όνομα των φημισμένων κλέφτικων δημοτικών τραγούδια.
Μαύρη μωρέ πικρή είν’ η ζωή
που κάνουμε εμείς οι μαύροι
κλέφτες, εμείς οι μαύροι κλέφτες.
Όλη μωρέ, όλη μερούλα
πόλεμο. Όλη μερούλα πόλεμο
το βράδυ καραούλι.
Με φό μωρέ με φόβο τρώμε
το ψωμί. Με φόβο τρώμε το
ψωμί, με φόβο περπατάμε.
Ποτέ μωρέ, ποτέ μας δεν αλλάζουμε.
Ποτέ μας δεν αλλάζουμε
και δεν ασπροφοούμε.
8. Μια φορά κι έναν καιρό
Το 1975 ο Μανώλης Μητσιάς ερμήνευσε το τραγούδι «Μια φορά κι έναν καιρό» σε στίχους του Μήτσου Ευθυμιάδη και μουσική του Χρήστου Λεοντή σε έναν δίσκο που κυκλοφόρησε με εργασίες και τραγούδια παραστάσεων του μεγάλου συνθέτη.
Μια φορά κι έναν καιρό στον τόπο τούτο το μικρό
Ζούσαν κάτι φουκαράδες, οι ραγιάδες
Κοτσαμπάσηδες, πασάδες και σεβάσμιοι δεσποτάδες
κυβερνούσανε τη χώρα, καλή ώρα
Τη δεκάτη ο τσιφλικάς, δως του κόψιμο ο πασάς
κι υπαγόρευε το ράσο, σφάξε με αγάμ’ ν’ αγιάσω
Κοτσαμπάσηδες πασάδες και σεβάσμιοι δεσποτάδες
Κυβερνούσανε τη χώρα, καλή ώρα
9. Σαράντα παλικάρια
Το «Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδιά» είναι ένα ελληνικό δημοτικό τραγούδι, κλέφτικο με σκοπό τσάμικου χορού, το οποίο συναντάται σε συλλογές από την Πελοπόννησο, την Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα, τη Μακεδονία, τα Επτάνησα, τη Θεσσαλία, τη Θράκη, τη Λέσβο, την Κρήτη, τη Μικρά Ασία και την Κύπρο, με παραλλαγές.
Σαράντα παλικάρια
από τη Λι-. από τη Λιβαδειά.
Πάνε για να πατήσουνε
την Τροπο-, μωρ’ την Τροπολιτσά
Στο δρόμο που πηγαίνανε γέροντα,
μωρ’ γέροντ’ απαντούν.
Ώρα καλή σου γέρο
καλώς τα τα, καλώς τα τα παιδιά.
Πού πάτε παλικάρια
πού πάτε βρε, πού πάτε βρε παιδιά.
Πάμε για να πατήσουμε
την Τροπο-, μωρ’ την Τροπολιτσά
10. Μπαρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη
Το 1974 ο σπουδαίος Νίκος Ξυλούρης τραγούδησε τη σύνθεση του Σταύρου Ξαρχάκου «Μπαρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη» σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, ο οποίος, ορμώμενος από τη ρήση του Μακρυγιάννη «Είμαστε εις το εμείς κι όχι εις το εγώ», θίγει τις εγωκεντρικές ορμέμφυτες τάσεις ορισμένων Ελλήνων και καλεί το μεγάλο αγωνιστή «να έρθει στη ζωή μας πίσω, το στραβό να κάμει ίσο»!
Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη
δεν μας τα ‘γραψες καλά.
Δες ο Έλληνας τι κάνει
για ν’ ανέβει πιο ψηλά.
Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη
πάρε μαύρο γιαταγάνι
κι έλα στη ζωή μας πίσω
το στραβό να κάμεις ίσο.
Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη
δεν μας τα ‘γραψες σωστά.
Το φιλότιμο δε φτάνει
για να πάει κανείς μπροστά.
Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη
πάρε μαύρο γιαταγάνι
κι έλα στη ζωή μας πίσω
το στραβό να κάμεις ίσο.
Γκάτσος Νίκος
«Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα».
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
