Φεβρουάριος ο τελευταίος μήνας του Χειμώνα
Φεβρουάριος, ο Κουτσός, ο Γκουζούκης, ο Κούντουρος, ο Κλαδευτής
Ο δεύτερος μήνας του έτους, με διάρκεια 28 ημέρες για τα κοινά έτη και 29 ημέρες για τα δίσεκτα. Αρχικά ήταν ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου.
Γύρω στο 153 π.Χ, όταν ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, ο Φεβρουάριος καθιερώθηκε ως δεύτερος, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα στο δωδεκάμηνο πολιτικό ημερολόγιο. Με την ημερολογιακή μεταρρύθμιση του Ιουλίου Καίσαρα το 45 π.Χ. ο Φεβρουάριος είχε 29 μέρες τα κοινά έτη και 30 μέρες στα δίσεκτα. Όμως, το 4 π.Χ. ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος αφαίρεσε από τον Φεβρουάριο μία μέρα και την προσέθεσε στον Αύγουστο, που ήταν αφιερωμένος στο πρόσωπό του. Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα februare (εξαγνίζω, καθαίρω), λόγω των τελετών εξαγνισμού και καθαρμού που τελούνταν στη Ρώμη (Februa και Feralia), από τις οποίες προέρχονται οι μεταγενέστερες γιορτές των Απόκρεω και οι εκδηλώσεις του Καρνάβαλου. Τον Φεβρουάριο γιορτάζονταν στην Αρχαία Ρώμη και οι γιορτές:
– Λουπερκάλια (Lupercalia), γιορτή της γονιμότητας, προς τιμή του θεού Φαύνου (του Πάνα των Ελλήνων), στις 15 Φεβρουαρίου. Οι Ρωμαίοι θυσίαζαν κατσίκια και σκυλιά, ενώ νεαρά αγόρια χτυπούσαν με λωρίδες από δέρμα κατσίκας τις νεαρές κοπέλες για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα. Η γιορτή μπορεί να καταργήθηκε από την Καθολική Εκκλησία τον 5ο αιώνα μ.Χ, αλλά την οικειοποιήθηκε με τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου και την Ημέρα των Ερωτευμένων στις 14 Φεβρουαρίου.
– Φορνακάλια (Fornacalia), προς τιμή της θεότητας Φόρναξ, που εφηύρε τους φούρνους για το ψήσιμο ψωμιού και φαγητών (17 Φεβρουαρίου).
– Χαρίστια (Charistia), οικογενειακή γιορτή για διασκέδαση, αλλά και για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των μελών της (20 Φεβρουαρίου).
Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο, ο Φεβρουάριος αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Γαμηλιώνα και στο πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Ανθεστηριώνα. Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν:
Τα Θεογάμια, προς τιμήν του Δία και της Ήρας. Τελούνταν το δεύτερο μισό του μήνα Γαμηλιώνα, για να τιμηθεί ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας. Ήταν και η καλύτερη περίοδος για γάμους (εξ ου και το όνομα του μήνα), σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Στη Σικελία τιμούσαν τον ιερό γάμο του Άδη και της Περσεφόνης.
Τα Ανθεστήρια (Χόες), προς τιμήν του Διονύσου. Την πρώτη μέρα της γιορτής ανοίγονταν τα πιθάρια (πιθοίγια) με τον νέο οίνο, ο οποίος αναμειγνυόταν με νερό για να προσφερθεί ο πρώτος «κεκραμένος οίνος», το πρώτο «κρασί». Στην Αττική γιόρταζαν τα πρώτα άνθη της αμυγδαλιάς με διαγωνισμούς οινοποσίας. Γέμιζαν τις κρασοκανάτες (χόες) και νικητής αναδεικνυόταν όποιος άδειαζε πρώτος τον χουν που χώραγε περισσότερο από δύο λίτρα!
Ι.Μ. Γεννήσεως Θεοτόκου Άγραφα
Στο λαϊκό καλεντάρι ο Φεβρουάριος ονομάζεται κυρίως λόγω της μικρότερης διάρκειάς του: Μικρός, Κουτσός, Κουτσοφλέβαρος, Γκουζούκης (ατελής), Κούντουρος (κολοβός), Κλαδευτής, επειδή θεωρείται μήνας κατάλληλος για το κλάδεμα των δέντρων. Φλεβάρης, από τη συσχέτισή του με τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά, που αναβλύζουν λόγω των πολλών βροχών. Φλιάρης (χλιαρός).
Για να δικαιολογηθούν οι λιγότερες μέρες του Φεβρουαρίου σε σχέση με τους άλλους μήνες, είναι γνωστή η λαϊκή παράδοση ότι ο Μάρτιος δανείστηκε από τον Φεβρουάριο τις τρεις τελευταίες ημέρες του, τις πιο χειμωνιάτικες, για να τιμωρήσει την γριά τσοπάνισσα των βουνών που καυχήθηκε ότι τελειώνοντας ο Μάρτιος δεν μπόρεσε να της κάνει κακό.
Η εμβόλιμη εξ άλλου ημέρα στον μήνα αυτόν κάθε τέσσερα χρόνια κάνει όλο τον χρόνο δίσεκτο (bis-sectum, στα λατινικά) και, κατά την λαϊκή παρετυμολογία, «δύστυχο», με όλα τα δεισιδαιμονικά επακόλουθα που επέφερε η παρανόηση αυτή. Παρ’ όλα αυτά, ο Φεβρουάριος δημιουργεί αισιοδοξία, ως τελευταίος μήνας του χειμώνα, σχετική κι η παροιμία «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει».
Οι τρεις πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου λέγονται «Συμόγιορτα» από την εορτή του Αγίου Τρύφωνα (1η του μηνός), ο οποίος θεωρείται άγιος των αμπελιών, της Υπαπαντής του Κυρίου (2/2), που εορτάζεται με αργία από του αγρότες για να μην πέσει χαλάζι και καταστρέψει τη βλάστηση, και του Αγίου Συμεών (3/2), τον οποίο τιμούν ιδιαίτερα οι έγκυες γυναίκες, καθώς αποφεύγουν να κάνουν οποιαδήποτε εργασία, από φόβο μήπως το παιδί γεννηθεί «σημειωμένο», «με σημάδι».
Γιατί ο Φεβρουάριος έχει 28 μέρες;
Τι λέει η μυθολογία…
Tα τρία αδέλφια, Γενάρης, Φλεβάρης και Μάρτης τρύγησαν τ’ αμπέλια τους και φτιάξανε κρασί. Όμως η παραγωγή εκείνη τη χρονιά ήταν πολύ μικρή κι έτσι συμφώνησαν να ενώσουν σ’ ένα πιθάρι το κρασί τους, και να το χρησιμοποιούν έπειτα εξ ίσου. Ο Φεβρουάριος λάτρευε να πίνει.
Όταν λοιπόν έβαλε το δικό του κρασί, άνοιξε μια τρύπα στο πιθάρι για να μπορεί να πάρει το μερίδιό του χωρίς να το καταλάβουν οι άλλοι.
Από εκείνη την τρύπα έπινε λίγο – λίγο κάθε μέρα κρυφά από τα αδέλφια του. Δεν μπορούσε όμως να ελέγξει τον εαυτό του, κι έτσι ήπιε όλο το κρασί, και το κρασί των άλλων. Ο Ιανουάριος και ο Μάρτιος θύμωσαν και για να τον τιμωρήσουν του πήραν από μία μέρα. Έτσι, αυτός έμεινε κουτσός με 28 μέρες, ενώ οι άλλοι δύο μήνες έχουν από 31 ημέρες.
* Από το βιβλίο, Προβατάκης Θ., Τζαβάρα Κ., «Με τους μήνες συντροφιά ζωντανεύω τα παλιά», εκδ. Διάπλους.
Παροιμίες για τον Φλεβάρη
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, κι αν ξεχάσει και ξεφλεβίσει του γαϊδάρου την πέτσα θα μαδήσει.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα κι αν κάνει πως κακιώνει, (αν θυμώσει) μες στο χιόνι θα μας χώσει.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα κι αν τύχει και γαϊδουρίσει, μες στα χιόνια θα μας κλείσει.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα ‘χει φλέβες κι αν τσι ανοίξει, ποταμούς θα ξεκινήσει.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, πάλι η άνοιξη θ’ ανθίσει.
Ο Φλεβάρης με (χωρίς) νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό.
Ο Φλεβάρης ο κουτσός, πρώτος μπαίνει στο χορό.
Ο Φλεβάρης όταν βγαίνει, τενεκέδες του χτυπούν.
Το Φλεβάρη το χιόνι είναι μέσα στο τηγάνι (λιώνει εύκολα).
Το χιόνι του Φλεβάρη βάνει στάρι στο κελάρι.
Τον Φλεβάρη είπαν να βρέξει και λησμόνησε να πάψει.
Φλεβάρης κουτσοφλέβαρος και του τσαπιού ο μήνας.
Φλεβάρης, κουτσοφλέβαρος, μικρός – μικρός και κουντουρός.
Χιόνια του Φλεβαριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.
Γενάρη γέννα το παιδί, Φλεβάρη, φλέβισέ το.
Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό.
Καλοκαιριά της Παπαντής, Μαρτιάτικος χειμώνας.
Παπαντή καλοβρεμμένη, η κοφίνα γεμισμένη.
Φλεβάρης, κουτσοφλέβαρος, έρχεται κούτσα κούτσα, όλο νερά και λούτσα.
Το Φλεβάρη μη φυτέψεις, ούτε να στεφανωθείς, Τρίτη μέρα μη δουλέψεις, Σάββατο μη στολιστείς.
Ο Φλεβάρης φλέβες ανοίγει και πόρτες σφαλάει.
Γεωργικές εργασίες του Φλεβάρη
Φυτεύουν πατάτες. Προετοιμάζουν τα χωράφια για να σπείρουν ανοιξιάτικα σιτηρά και ενισχύουν τα φθινοπωρινά λιπαίνοντάς τα. Κλαδεύουν αμπέλια και δέντρα. Καθαρίζουν τα μαντριά. Συντηρούν την κοπριά σε λάκκους. Σβαρνίζουν τα χωράφια.
Γιορτές και έθιμα του Φλεβάρη
Του Αγίου Τρύφωνα, 1 Φεβρουαρίου. Ο άγιος Τρύφωνας θεωρείται φύλακας των αμπελιών.
Της Υπαπαντής, 2 Φεβρουαρίου. Γιορτάζεται σε ανάμνηση της συναντήσεως του Συμεών με το παιδίον Ιησού (Λουκ., 2.25). Τότε γίνονται προβλέψεις. «Ό,τι καιρό κάνει της Υπαπαντής, θα βαστάξει σαράντα ημέρες». Αν είναι καλός ο καιρός στις 2 Φεβρουαρίου, ο βαρύς χειμώνας θα διαρκέσει πολύ ακόμα. Από τις 2 Φλεβάρη σταματούν οι γιορτές και μαζί η αργία και η σχόλη.
Του Αγίου Συμεών, 3 Φεβρουαρίου. Ο Άγιος τιμάται από τις εγκύους, που έλεγαν παρετυμολογώντας: «για να μη γεννηθεί το παιδί σημειωμένο».
Του Αγίου Χαραλάμπους, 10 Φεβρουαρίου.
Του Αγίου Βλασίου, 11 Φεβρουαρίου.
Της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας, 19 Φεβρουαρίου.
Του Αγίου Πολυκάρπου Σμύρνης, 23 Φεβρουαρίου.
Πρώτη Κυριακή της Αποκριάς «Οι μεταμφιέσεις και οι παράδοξοι χοροί των μασκαράδων γίνονται για να ξυπνήσουν τα πνεύματα της βλαστήσεως».
H Καθαρά Δευτέρα είναι μια πανάρχαιη γιορτή που σχετίζεται κυρίως με τις πομπές των Κατ’ Αγρούς Διονυσίων αλλά και με ορισμένες Απολλώνιες ιδέες λατρευτικού περιεχομένου. Στις μέρες μας συνηθίζεται ο εορτασμός με ομαδική έξοδο στην εξοχή.
Το Εορτολόγιο του Φεβρουαρίου
1 Φεβρουαρίου: Αναστάσιος, Αναστασία, Περπέτουα, Τρύφων, Τρυφωνία
2 Φεβρουαρίου: Δέσποινα, Μαρία, Μαριέττα, Μαριανός, Μαριανή, Μάριος, Μαρουλία, Παναγιώτης, Παναγιώτα, Υπακοή, Υπαπαντή
3 Φεβρουαρίου: Συμεών, Συμεωνία
4 Φεβρουαρίου: Ισίδωρος, Ισιδώρα
5 Φεβρουαρίου: Αγάθος, Αγάθη, Αγαθή
7 Φεβρουαρίου: Παρθένιος, Παρθενία
9 Φεβρουαρίου: Νικηφόρος, Νικηφόρα, Παγκράτιος, Παγκρατία
10 Φεβρουαρίου: Χαραλάμπης, Χαραλαμπία, Χαρίλαος
11 Φεβρουαρίου: Βλάσιος, Βλασία
12 Φεβρουαρίου: Μελέτιος, Μελετία, Πλωτίνος
13 Φεβρουαρίου: Ακύλας, Πρίσκιλλα
14 Φεβρουαρίου: Βαλεντίνος, Βαλεντίνη
17 Φεβρουαρίου: Μαρκιανός, Μαρκιανή, Πουλχερία
18 Φεβρουαρίου: Αγαπητός, Λέων, Λεώνη
19 Φεβρουαρίου: Φιλοθέη, Φιλόθεος
22 Φεβρουαρίου: Ανθούσα, Θαλάσσιος, Θαλασσία
23 Φεβρουαρίου: Πολύκαρπος, Πολυκαρπία
25 Φεβρουαρίου: Ρηγίνος, Ρηγίνα, Ταράσιος, Ταρασία
26 Φεβρουαρίου: Θεόκλητος, Θεοκλήτη, Πορφύριος, Πορφυρία, Φωτεινός, Φωτεινή
27 Φεβρουαρίου: Ασκληπιός, Ασκληπία, Λέανδρος, Λεάνδρα
28 Φεβρουαρίου: Κύρα, Κυράννα.
